Këtu do të jepen këshilla si ta bjellësh arrën si duke u nisur nga fruti i
arrës (kokrrat e arrës) ashtu edhe fidanë të gatshëm, deri në fazën e mbjelljes
në parcelë ose vendin e përhershëm.
M.qs. ka shumë kultivarë arrash, ato i ndajmë në dy grupe kyesore :
arra të zeza dhe arra të bardha (ose fruta).
Pavarësisht nga kultivari, në thelb udhëzimet bazë për mbjelljen dhe
kujdesin për to janë të ngjashme. Sidoqoftë, pikërisht për shkak të ekzistencës
së qindra varieteteve që janë përshtatur për klima të ndryshme dhe kanë
rezistencë të ndryshme ndaj sëmundjeve, është e preferueshme të mbilllen arra
të një varieteti ose kultivari vendas. Pemët e arrave mund të prodhojnë fruta
të shijshme dhe të qëndrueshme, por edhe dru shumë të kërkuar dhe të jashtëzakonshëm
për cilësitë që ka.
Fillestarët duhet të dinë se arrat me lëndët që prodhojnë, shpesh i vrasin
bimët që janë afër! Pemët e arrave, sidomos varietetet e arrave të zeza, çlirojnë substanca në tokë, të cilat
mund të vrasin disa bimë që rriten pranë, të tilla si pishat, mollët, domate
etj.
Gjethet e arrave mund të përhapin rreth e rrotull në ajër substanca që vrasin
bimë të tjera. Ndaj këshillohet që gjethet
e arrës të mblidhen dhe të kompostohen deri sa të degradohen krejtësisht, për
t'i bërë ato të sigurta nëse doni t'i përdorni për mulçirim.
Arrat mund ti mbillni direkt nga
fruti, të cilat mund ti gjeni lehtë dhe të mblidhni në pemë, por nëse e nisni nga fruti, të jeni
të përgastitur që kërkojnë punë më tepër dhe për ju mund të jetë e mërzitshme, Por
si është përmendur më sipër arrat, mund të mbillen direkt në fushë ose vendin e
përhershëm duke u nisur nga fidanët, të cilët zakonisht mund ti blini në treg
ose fidanishte. Bimët e mbjella nga fidanët kanë më shumë shanse për tu zënë.
Sigurimi i frutave të arrës
Mblidhni arra që kanë rënë nga pemët. Mund të mblidhni disa fruta që kanë rënë nga degët në
vjeshtë, ose mund ti rrëzoni vetë duke goditur lehtë degët në mënyrë që të bien
vetëm arrat e maturuara, ose pjekura. Edhe kur është e pjekur dhe ka rënë poshtë kurorës së pemës, frutat e arrës
janë të veshura me lëvore të trashë të gjelbër ose kafe.
Kjo lëvore mund tjua bëjë
duart me njolla që nuk hiqen menjëherë, prandaj nuk do ishte keq që të përdorni
doreza për t'i mbledhur.
Por frutat e arrës që doni të mbillni mund edhe ti blini në treg. Është mirë
të kërkoni këshilla nga një ekspert i fushës që i njeh varietet për të gjetur
një varietet i cili është nga varietetet më të përshtatshme për klimën tuaj dhe
mjedisin në të cilin jetoni. Gjëja më e mirë është që frutat e arrave të blihen
nga pemët e rritura brenda një rrezeje prej 160 km nga ku planifikoni t'i mbillni
ato, pasi ato janë sigurisht më të përshtatshme për kushtet klimatike të
vendit. Arra përgjithësisht rritet mirë në zonat ku temperaturat minimale
shkojnë nga -30 ° C në -1 ° C, por jo të gjithë janë kaq rezistentë : disa
varietete rezistojnë më mirë se të tjerët në të ftohtë.
Arra e zezë është shumë e
shtrenjtë dhe konsiderohet si një dru i çmuar, ndërsa arra e bardhë (e quajtur
edhe arre persiane) kultivohet si për fruta ashtu dhe për lëndë drusore.
Arrat që gjeni në dyqane nuk përmbajnë lagështirën që nevojitet për të
mbirë. Edhe në qoftë se mbijnë, ndoshta vijnë nga pemë ose varietet që nuk janë
të përshtatshëm për klimën e vendit tonë dhe kjo mund të sjellë dështim.
Për ti bërë që të mbijnë, farat shtratifikohen gjatë dimrit për 90-120
ditë. Arra, si shumë farëra të tjera, duhet të qëndrojnë në një mjedis të
ftohtë, të lagur përpara se bima e re të zgjohet nga faza e fjetur. Mund të
duhen 3-4 muaj, në varësi të varietetit, gjatë së cilës frutat mbahen me
lagështi. Ky proces quhet "shtratifikim" dhe mund të bëhet në një nga
mënyrat e mëposhtme:
Nëse është sasi e vogël të arrash, vendosen në rërë të lagët, në qese
plastike dhe ruhen në një frigorifer në tmperaturën 2-5 ºC.
Nëse bëhet fjalë për sasi të madhe arrash, është mirë të gërmohet vrimë në
tokë me të kulluar, në thellësi 30-60 cm. Mbushet shtrati ose gropa duke
alternuar një shtresë arrash prej 5 cm
meshtresa rëre, kashtë ose torfë. Mbulohet shtrati me rrjetë ose përdoren forma
të tjera për të mbajtur larg brejtësit.
Ndaloni procesin e shtratifikimit në ambjent të ftohtë një javë përpara mbirjes së pritshme,
por të vazhdohen të mbahen në lagështi edhe për një javë.
Nëse arrat e vjelura i thani shumë
ose largohen nga shtratifikimi para kohe, mund të nevojitet përsëri një vit i tërë para
se të fillojnë të mbijnë por edhe mund të mos zhvillohen plotësisht.
Zgjedhja e vendit të mbjelljes
Të gjitha llojet e arrave kërkojnë një tokë me cilësi të mirë, ky aspekt
është edhe më i rëndësishëm nëse do të ngrihet një pemishte. Duhet tokë
argjilore e kulluar mirë dhe thellësi së paku 90 cm. Shmangni shpatet e
pjerrëta, majat kodrinore ose tokat shkëmbore që janë shumë të pasura me
argjilë.
Sa i përket pH-së së tokës, arra është mjaft i adaptueshme. Tokat më të
mira kanë një pH midis 6.0 dhe 6.5, por shkon edhe në toka me pH 5 – 8.
Para mbjelljes hiqet vegjetacioni ekzistues nga toka që është caktuar për
mbjelljen e arrave ose kryhet plugim që
arrat mos të konkurrohen për të njëjtat lëndë ushqyese.
Mbjellja me farë
Mbjellja mund të bëhet direkt në tokë ose mund të bëhet në kubikë ose qese
të mbushura me dherishte. Nëse mbillen në tokë hapen gropa gropat rreth 5-7.5
cm të thella dhe futen arrat duke i vendosur në krah dhe pastaj mbulohen me dhe.
Distanca është 3.0-3.7 m nga njëra-tjetra. Përndryshe, ju mund të mbillni dy ose më shumë arra në çdo gropë 20 cm nga
njëri-tjetri.
Mbjellja në fushë i fidanit
Fidani mbillet pas 1 ose 2 vitesh në vendin e përhershëm. Mund të mbillen « me
bukë » dhe « pa bukë » dheu. Fidanët zgjidhen me diametër 0.6
ose më të madhe të qafës së rrënjës (vendi ku bashkohet rrënja me kërcellin).
Fidanët pa bukë dheu, duhet të mbillen në pranverë, përpara rritjes së hapjes
së sythave dhe menjëherë pas blerjes.
Fidanët me bukë dheu mund të mbillen më vonë, në periudha të thata, por në
përgjithësi ato janë shumë më të shtrenjta. Mbjellja bëhet në distancë 3-3.7 njëra
nga tjetra në gropa në dimensione të ndryshme në varësi të diametrit të rrënjëve.
Mbushja e gropës bëhet me dhe të përzier me pleh organik, dheu ngjeshet mirë
pas rrënjës dhe pastaj pemët e reja ujiten.
Kujdesi pas mbjelljes
Kujdesuni për fidanë duke mbajtur zonën përreth pemëve të reja të pastër
nga barërat e këqija, pasi ata konkurrojnë për ushqyesit e tokës. Hiqini ato me
dorë ose instaloni një pengesë pëlhure. Në bazën e fidanëve të mëdhenj ju mund
të aplikoni mulçirimin, duke vënë një shtresë rreth 5-7.5 cm rreth trungut të
arrës për të mos krijuar kushte zhvillimi për barërat e këqija.
Mos e vendosni mulçirim në bimë që nuk kanë ende mbirë dhe dalë nga toka,
pasi ajo mund të bllokojë rritjen. Prisni derisa bimë të krijojë filiz të drunjëzuar dhe të ketë zhvilluar
rrënjët
Krasitja
Nëse e keni kultivuar arrën për të marrë lëndë drusore, është e rëndësishme
që të filloni krasitjen e tyre që në fillim për të siguruar një trung të
drejtë, duke lënë një degë si "udhëheqës" në krye të pemës dhe duke i
dhënë formë të drejtë në dy stinët e ardhshme të rritjes. Fidanët e kultivuar për
fruta nuk kanë nevojë për kujdes të posaçëm për formën e tyre deri pas
rrallimit, por më pas rekomandohet që të krasiten nëse janë arra të varieteve të
zeza, pasi zakonisht, në fund, këto gjithashtu shiten për drurin. Nëse nuk keni
krasitur pemë më parë (pra nëse nuk keni përvojë), veçanërisht pemë të vogla,
duhet të gjeni një kopshtar me përvojë që mund t'ju ndihmojë të identifikoni
degët kryesore dhe ato më të rëndësishme.
Nëse pema ka dy degë të mëdha kryesore, atëherë zgjidh atë me pozicion më
të mirë dhe drejtore duke e çuar në pozicion vertikal dhe degët e tjera përkuli
dhe përdori si mbështetje për degën kryesore, pastaj ju pritet maja degëve
mbështetëse për të parandaluar rritjen e tyre të mëtejshme.
Rrallimi
Kur mbjellja është bërë direkt me farë, kemi më shumë bimë se sa duhet për
njësi sipërfaqe (kjo është bërë për të siguruar numrin e sigurt të bimëve mqs
mundësia e dështimit është më e madhe se sa kur mbillet me fidanë).
Kur pemët rriten mjaftueshëm dhe
degët fillojnë të ndërthuren me njëra-tjetrën, duhet të zgjidhen pemët më të
shëndetshme që kanë karakteristikat më të mira, zakonisht një trung të drejtë
dhe me rritje të shpejtë dhe të tjerat hiqen.
Plehërimi
Plehrimi i arrave është ende një temë
mjaft e diskutueshme, të paktën për varietetet e arrave të zeza, sepse nxit më
shumë zhvillimin e barërave të këqija konkurruese sesa të vetë drurëve,
veçanërisht nëse toka tashmë është e pasur me lëndë ushqyese. Prisni derisa
trungu të ketë arritur të paktën një diametër prej 10cm dhe deri në 1.4 metra
lartësi. Gjëja më e mirë për të bërë do të ishte dërgimi i një mostre toke ose
gjetheve në një laborator për të identifikuar mungesat në elementë ushqyes. Nëse
nuk është e mundur të bëni analiza, mund të përdorni , në pranverë për çdo
pemë, pleh i cili përmban 1.5 kg azot, 2.5 kg superfosfat trefishtë dhe 4 kg
klorur kaliumi. E mira do të ishte të përdorni pleh mineral natyral, pra që nuk
vjen nga sinteza kimike sidomos në fermat organike. Mund të bëni edhe
eksperimente të vogla si psh. të lini ndonjë pemë pa pleh për të krahasuar
efektin e plehërimit, dhe nëse rezultati është pozitiv, ribëni plehërim çdo 3-5
vjet. Bashkë me plehun mineral mund të përdorni pleh organik, i kompostuar në
mënyrë që mos të sjellë dhe shkaktojë infeksion sëmundjesh dhe barërash të
këqia.
Pas plehërimit këshillohet të analizohet pH i tokës, për të parë nëse
plehërimi ndikon në vlerën e pH dhe a është e nevojshme të ndërhyet për ta kthyer
atë në nivele normale.
Kontrolli i parazitëve dhe dëmtueve
Është shumë zakonshme që ketrat të ushqehen në një plantacion arre dhe janë
të aftë të shkatërrojnëë një kulture të tërë nëse nuk mbahen nën kontroll. Për këtë
sugjerohet të mbulohen trungjet me një plastik mbrojtëse të posaçme për t'i
parandaluar ata që të ngjiten dhe të presi degët deri në një lartësi 1.8 m mbi
tokë, por pa krijuar nyje që mund të ulin vlerën e drurit. Dëmtuesit e tjerë si
larvat, afidet (morrat) dhe mizat ndryshojnë sipas zonës gjeografike. Ato mund të
dëmtojnë më pak pemët nëse bëhen aktive më vonë sesa pemët, pasi ka kaluar sezoni i
rritjes.
Mbajeni bagëtinë larg pemëve të çdo madhësie, pasi dëmi që ata do të
shkaktonin mund të shkatërrojë të mbjellat tuaja dhe të dëmtojë drurin duke i
ulur vlerat.
KOMENTET